Uongozi wa Nyerere –  Dira, Changamoto, Mafanikio na Mafunzo

Kazi kuu ya nje ya nchi wakati wa uongozi wa Nyerere ilikuwa ni kushawishi jumuiya ya kimataifa, haswa zile nchi kubwa za Magharibi, kwamba sera za nje za Tanzania zilikuwa za kutofungamana na upande wowote; lakini kutokana na kuhusika kwa kiwango kikubwa kwa nchi za Mashariki kwenye kisiwa cha Unguja, na usisitazaji wake Nyerere mwenyewe kwamba, ili kurekebisha usawa uliobuniwa katika enzi ya ukoloni, Tanzania ilibidi igeuze mwelekeo wake zaidi upande wa Mashariki kwa misaada, kitu hakikufanya kazi iwe rahisi. Mwenendo juu ya maadili yaliyokuwa yakiongelewa na rais Nyerere juu ya kuhusika kwa Uingereza huko Rhodesia (ambayo sasa ni Zimbabwe) na juu ya usambazaji wa silaha za mikono kutoka Briteni kwenda Afrika Kusini pia zilizidisha kuharibu uhusiano wa kirafiki kati ya nchi hizo mbili, na

mwishowe Tanzania ikasimamisha uhusiano wa kidiplomasia na Uingereza kutoka 1965 hadi 1968. Kuondoka kwa mahusiano na misaada kutoka Uingereza kuliweza kuzipa nafasi nchi za Mashariki, haswa China, ambayo misaada yake ilimalizika mnamo 1970 katika mkopo wa bure usio na riba wa kufanyia ujenzi wa reli inayounganisha Dar es salaam na Zambia.

Siasa za Kutofungamana

Ingawa Nyerere alithamini sana misaada ya ukarimu ambayo nchi yake ilikuwa ikipokea, alikuwa na malengo makubwa sana ya kushawishi watu wa nchi yake kuelewa umuhimu wa kujitegemea. Uhuru wa kisiasa, alisisitiza, ulikuwa hauna maana kama nchi ingeendelea kutumiwa kama mtumwa na wawekezaji wa kigeni. Maoni yake haya yalikuwa ni chanzo cha kuundwa kwa Azimio la Arusha la Februari 5, 1967, ambalo liliweka sera ya ujamaa (familia) yenye mkazo wa ujamaa na kujitegemea. Rasilimali za nchi, Nyerere alisema, zilikuwa za watu wote na zilitunzwa kwa uaminifu kwa ajili ya vizazi vijavyo. Viongozi walilazimika kuwa mfano katika kukataa mbinu za mifumo ya kibepari na walipaswa kuchukuwa mshahara mmoja tu. Benki zilitaifishwa, ingawa fidia iliendelea kugaiwa kwa wanahisa; hivyo hivyo hali ilikuwa kwenye kampuni muhimu zaidi za kibiashara. Kilimo, walakini, kilikuwa ni ufunguo wa maendeleo, na uzalishaji mkubwa tu ndio ungewezesha kumaliza umaskini. Ili kuongeza mkazo mkubwa kwenye hoja yake, watu walihamishwa katika vijiji vya vyama vya ushirika ambavyo viliwawezesha kufanya kazi pamoja kwa faida yao wenyewe.

Ukosoaji wa Uongozi wa Nyerere na Matokeo Yake

Maneno na maoni ya Nyerere kiujumla hayakuleta mwamko aliokuwa akiitegemea. Watu wengi alipinga mipango yake ya umoja, na hata wafuasi wake wengi hawakukubali msimamo wake wa maadili kwa moyo wote. Mpango wa vijiji vya ushirika haukufanikiwa, na ulisababisha shinikizo zaidi katika uchumi uliokuwa dhaifu tayari. Sekta ya mkonge, moja wapo ya zilizotaifishwa, ziliendeshwa vibaya na kufa katikati ya miaka ya 1970 kwa sababu ya usimamizi duni.

Ukosoaji wakati wa uongozi wa Nyerere haukuwa tu kwa watu wake- lakini uligusa hadi nchi tajiri za ulimwengu. Mnamo mwaka wa 1968 alihoji sheria za Shirika la Umoja wa Afrika (OAU) kwa kutumia sera za Biafra kutoka Nigeria, na mnamo 1975 alishambulia tena OAU kwa sababu ilipanga kufanya mkutano wake mkuu nchini Uganda, ambapo Rais Idi Amin alikuwa akiwatendea watu wake ukatili wa kila aina. Kuzorota kwa mahusiano ya Tanzania na nchi za Uganda na Kenya kulichangia kuanguka kwa Jumuiya ya Afrika Mashariki mnamo 1977, ambayo ilikuwa imeanzishwa miaka 10 kabla kwa malengo ya kukuza maendeleo ya kiuchumi kati ya nchi hizo tatu.

Mahusiano ya Tanzania na Uganda

Uhusiano mbovu baina ya Tanzania na Uganda mwanzoni mwa miaka ya 1970 ulitokana na uongozi wa Nyerere kumuunga mkono Milton Obote, rais wa zamani wa Uganda aliyepinduliwa na Amin mnamo 1971 – kitu kilichosababisha mzozo wa mipaka kati ya nchi hizo mbili. Licha ya makubaliano ya kumaliza uhasama wao, pambano jipya la vita (lililojulikana kama Vita vya Kagera) lilijirudia tena mnamo 1978 wakati vikosi vya Amin vilipoingia

kaskazini magharibi mwa Tanzania na kuchukua ardhi kando ya kaskazini ya Mto wa Kagera; Vikosi vya Tanzania vilijibu mashambulizi, kushinda na kuurudisha tena mkoa huo chini ya ulinzi wa jeshi la Tanzania. Mapigano hayo yakaendelea katika miezi iliyofuata, na Aprili 1979, vikosi vilivyoongozwa na Tanzania viliuvamia mji mkuu wa Uganda wa Kampala; Utawala wa Amin uliisha pale alipokimbia nchi kabla tu ya mji kutekwa. Lakini, kuendelea kwa wanajeshi wa Tanzania kukaa nchini Uganda kwa miaka kadhaa baada ya kupinduliwa kwa Amin pia kulichangia kuzorotesha tena mahusiano na viongozi wengine wa Uganda na kusababisha tuhuma nchini Kenya. Mahali pengine barani Afrika, hata hivyo, Nyerere aliweza kuchukua jukumu la kiuongozi, haswa katika mazungumzo yaliyoleta uhuru wa Zimbabwe na katika kuunda shirika la mataifa ya Afrika kujaribu kupinga utawala wa kiuchumi wa Afrika Kusini.

Utata wa Visiwani Zanzibar

Matukio huko Zanzibar yalisababisha watu wengi kuwa na wasiwasi juu ya uimara wa uongozi wa Nyerere upande wa Bara. Kukamatwa na adhabu za kiholela kwa kila mtu aliyehisiwa kupinga serikali ilileta manung’uniko kwamba katiba ya jamhuri ya pamoja ilitakiwa kuzuia uongozi wa bara katika maswala ya kisiwa hicho hususani kwenye maswali ya sheria na haki yanapohusika. Pia, kushindwa kufanya uchaguzi Zanzibar kuliongeza uzoroteshaji wa kasi ya maendeleo ya Bara. Mnamo Aprili 1972 Karume aliuawa na washiriki wa jeshi. Mrithi wake, Aboud Jumbe, alikuwa mwanachama mkuu wa serikali ya Karume, na, ingawa sera zake hazikuwa tofauti kabisa na zile za Karume, alionekana kusogea hatua kwa hatua zinazoendana na mazoea ya Bara. Kuunganishwa kwa TANU na ASP chini ya jina la Chama cha Mapinduzi (Chama cha Mapinduzi; CCM) mapema 1977 ilikuwa ishara ya matumaini lakini ilifuatiwa na madai ya wazanzibari waliotaka uhuru wa kujiongoza wenyewe. Hali hii iliangaliwa kwa muda mfupi wakati Ali Hassan Mwinyi alipomrithi Jumbe mnamo 1984 na kuwa rais wa jamhuri ya muungano baada ya Nyerere kujiuzulu mnamo Novemba 1985.

Kuna mengi mno ya kujuwa kuhusu uongozi wa Nyerere, iwapo unapenda kupata makala zaidi zinazohusu Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, gonga hapa!